7^de NACHT VAN DE KERKEN in Antwerpen
zaterdag 11 augustus 2018 van 19 tot 23 u.

SINT-WILLIBRORDUSKERK

Antwerpen-Noord

Net als de meeste Antwerpse kerken in de 19^de-eeuwse stadsuitbreiding is de Sint-Willibrorduskerk gebouwd in de toen hippe neogotische stijl. Ze verving haar 17^de-eeuwse barokke voorganger die in 1654 ingewijd werd. Hoewel deze barokkerk einde 18^de eeuw door de Franse Revolutionairen met de volledige inboedel aangeslagen en verkocht werd, schonk de koper, een stroman, ze na de Franse tijd terug aan de parochie en kon ze opnieuw als kerk in gebruik genomen worden.

Op tal van plekken in deze majestueuze neogotische kerk is iets terug te vinden van de baroktijd. Meest opmerkelijk is misschien het  schilderij van P.P. Rubens, Sint-Willibrordus in aanbidding voor de Heilige Familie (vóór 1631). De patroonheilige van de kerk gaat als het ware zijn  parochianen voor bij de aanbidding van het Kind, de Redder van de wereld.

Even uniek zijn de votiefschilderijen (rond 1730), die eertijds door gelovigen geschonken werden als blijk van dank voor een bekomen gunst. En tot verrassing van elke barokliefhebber tref je hier het aangrijpende en symbolisch krachtige epitaaf aan voor de Antwerpse kunstschilder Cornelis Schut (1655). Deze illustere tijdgenoot van Rubens lag in de voorgaande kerk begraven. Zijn vrome lijfspreuk ingegeven door zijn eigennaam was heel gevat: “Godt Is Ons Schvt” (naar psalmen 46:2 en 59:17).

We laten u vanavond ook graag kennis maken met de kerkschatten: het sacrale zilver, monstransen, kelken en cibories, en textilia als kazuifels, zowel uit de baroktijd als uit de 19^de eeuw.

TIP: vergeet op uw wandeling vanavond niet Schuts’ meesterwerk te gaan bewonderen: het schilderij in de vieringkoepel van de kathedraal, ‘De Tenhemelopneming van Maria’

.

Programma

Doorlopend van 19.00 u. tot 23.00 u.

• Bezoek aan de kerk begeleid door plaatselijke gidsen.

meer informatie over de Sint-Willibrorduskerk op deze pagina binnen de TOPA-website

Praktisch

Adres: Kerkstraat 89, 2060 Antwerpen
Trein → NMBS
Antwerpen Centraal (op loopafstand 1km)
Tram → De Lijn 11 (Ommeganck) 24 (Kerkstraat)
Bus 23 (Sint-Willibrorduskerk) 30 (Korte van Bloerstraat), 34 (Groeningerplein)
Fietsstation → VELO-Antwerpen Velo 109 Kerkstraat

Pieter Paul Rubens, Sint-Willibrordus in aanbidding voor de Heilige Familie (vóór 1631)

In 1630 ontvangt de parochie dit schilderij als schenking. Men brengt het tijdelijk onder in de St.-Annakapel van het droogscheerdersgilde in de Keizerstraat waar toen de diensten van de parochie werden gehouden in afwachting van meer veiligheid in vredestijd. Wanneer die in 1648 door het Verdrag van Westfalen verzekerd wordt, komt er een nieuwe St.-Willibrorduskerk en wanneer die in 1654 in gebruik wordt genomen, verhuist het schilderij mee. In 1722 wordt een monumentaal barok hoofdaltaar gebouwd door Michiel I van der Voort (Antwerpen, 1667-1732) waarop het schilderij prominent geplaatst wordt.

In de 18^de eeuw wordt de naam van Rubens niet meer met dit schilderij verbonden. Daardoor wordt het in 1794 ook niet door de Fransen aangeslagen. Het blijft de ganse 19^de eeuw op zijn plaats. Omdat men het barokke werk – begrijpelijker wijze – niet passend acht in de nieuwe neogotische kerk met zijn stilistische eenheid, krijgt het niet langer de ereplaats op het hoogaltaar, maar komt het te hangen in de verbreding van de kruisbeuk.

Het gaat hier om een typische 17^de-eeuwse barokke voorstelling waarbij een heilige, in dit geval Sint-Willibrordus, de patroon van de kerk, het Jezuskind op de schoot van zijn moeder Maria aanbidt. Boven aan een trap kijkt de Heilige Familie naar Willibrordus. Gekleed in een geborduurde goudbrokaten koormantel en steunend op zijn bisschopsstaf in de rechterhand, beklimt hij de trap. Een putto die hem als page begeleidt houdt zijn bisschopsmijter terwijl engeltjes komen aangevlogen met een palmtak en een laurierkroon, alsof ze hem als trouwe volgeling met deze symbolen van de overwinning als geloofsbrieven, bij Jezus introduceren. Om de identiteit van Willibrordus te benadrukken werden onderaan links een doopput en rechts een kerkje toegevoegd (mogelijk omwille van de aanpassing aan het laatbarokke altaar). Deze twee specifieke attributen houden verband met Willibrord als wonderlijke opwekker van bronnen en stichter van kerken, en houden deels verband met zijn verblijf in het Antwerpse.

Om het schilderij aan te passen aan de modieuze vormen van het laat-barokke altaar is de oorspronkelijke rechthoekige vorm van het paneel in de vroege 18^de eeuw bijgesneden tot de huidige ovale. Dit heeft het werk beslist geen meerwaarde geboden omdat de (rechtlijnige) diagonale opbouw van de opgang beter tot zijn recht komt binnen een rechthoekige vorm. De oorspronkelijke voorstelling is bekend dank zij een kopie van Rubens’ tijdgenoot, Abraham van Diepenbeeck in het Landesmuseum te Oldenburg (D.). Op de plaats waar nu de doopput staat bevond zich oorspronkelijk onder de trap een nis waarin een hond ligt te schuilen. Dergelijke pittoreske hoekjes onder een trap komen bij Rubens wel vaker voor zoals bv. op het linkerluik van zijn befaamde Kruisafneming in de Kathedraal.

Ondanks de wijzigingen blijft het een opmerkelijk werk: het coloriet en de harmonische kleurenverdeling zijn kenmerkend voor Rubens. De aandacht wordt eveneens naar het Jezuskind geleid via het helle rood en blauw van Maria’s kledij. Ook de opstelling is bijzonder. Het Jezuskind zit niet in het midden van de figuren, maar die vormen een driehoek waarvan de linkerhoek met het Jezuskind op het bankje dankzij de opvallende belichting alle aandacht krijgt.

De votiefschilderijen

Uniek in Antwerpen zijn de vier votiefschilderijen (1730-1731) opgehangen in de transeptarmen. Het zijn portretten van kinderen die voorgesteld worden als kleine volwassenen ofwel met een vlammend hart als symbool voor hun godsvrucht ofwel met kinderspeelgoed, een mand met broodjes, een fluitje of een duif. De schilderijtjes werden door gelovigen geschonken als dank voor een genezing door tussenkomst van O.-L.-Vrouw. Een vijfde votiefschilderij wordt bewaard in de sacristie.

Het epitaaf van Cornelis Schut

Naast de westelijke inkomdeur herinnert het epitaaf van Cornelis Schut (Antwerpen 1597-Borgerhout 1655) aan de illustere tijdgenoot van Pieter Paul Rubens. Schut is een belangrijke exponent van de Antwerpse barokschilderkunst. Hij wordt in 1655 begraven in de (vorige) Sint-Willibrorduskerk. Bij de afbraak van deze kerk in 1893 wordt de zwartmarmeren gedenksteen op deze plaats heropgebouwd.

Het monument is samengesteld uit 3 kleinere schilderijen waarvan de kunstenaar onbekend is.

De twee bovenste vormen samen een voorstelling van de Heilige Drievuldigheid. In de marmeren rondboog, bekroond met een wit engelenkopje, spreidt God de Vader de armen uit om ‘de Geest’, in de traditionele gedaante van de duif, uit te sturen over zijn Zoon op het middenstuk, ‘Het dode lichaam van God de Zoon’.

In dit contrastrijke licht-en-donkertafereel ligt het lichaam van Christus met duidelijke nagelwonden, uitgespreid op een helder wit laken. Het wordt in de donkere partijen omgeven door o.m. de Lijdenswerktuigen, of hoe Christus door zijn liefdesoffer tot in de dood (door zijn verrijzenis) de mensheid heeft willen redden van eeuwige dood en verdoemenis. Het doek is ingepast in een witmarmeren kader geflankeerd door twee engelenkopjes. Het onderschrift vormt de scharnier tussen Christus’ verlossende liefde en het onderste paneel De opstanding van de doden waar de aartsengel Michael de goeden naar zijn rechterzijde leidt en de slechten naar zijn linkerkant, waar de duivel hen verder naar het vuur van de hel en de kwellingen van slangen ranselt. De wapenspreuk van Schut is treffend door de mooie woordspeling op zijn naam: “Godt . Is . Ons . Schvt” (naar psalmen 46:2 en 59:17).

Bron: website van Toerismepastoraal Antwerpen – www.topa.be